Zeitindah Messiah Na Don Lai?
Mathai 2:1-12
Biahmaithi:
Nan dihlak cung ah Christmas lawmhnak le daihnak thluachuah tlung ko seh! Hi thawngṭha tawite hi December 03, 2023, ICBC Zarhpi zing pumh ah karak chim mi a si. Mathai 2:1-12 cherhchan in “Zeitindah Messiah Na Don Lai?” ti mi tlangtar in thazang la ding in kan sawm hna. Mathai 2:1-12 ah hin minung phun thum nih Messiah an don mi hmanthlak hmuh khawh a si. Cu minung phun thum hna cu: Herod siangpahrang, thlangbawi/phung thiam hna, le mifim hna an si. Tu kum Christmas caan ah hin nang zeitindah Messiah na don i, na cohlan?
Herod nih Messiah Thah a Timh
Herod kong hi tawi tein vun langhter ta ka duh. Herod a pa cu Esau hrin (Edomite) a si, a nu hi Nabataean hrin (Arab) a si. Judah le Edom thi cawh (half-Jew) a si. BC47 ah Galilee peng uktu ah a cang. Rom siangpahrang lungton aa zuam ngai mi a si caah Rom puppet tiah min an pek. BC40 ah Judah siangpahrang min an pek i BC4 ah a thi. Herod cu a fim zer ngai mi politician a si i, a thinlung chiakha taktak mi, uktu tha lo a si. Josephus nih cun, “mi thil ti kho, mi zer tiang, le mi thin chia a si i, a kotho sinak ah hlennak aa ngeih mi pa a si tiah a ti.
A siangpahrang sinak a hnorsuang ding ah a lungrumh mi le a nawlngeihnak hrawktu le a bawi thutdan chuttu ah a ruah mi hna cu amah chungchuak fale an si zong ah, a nupi lila hmanh a hual hna lo. A thah colh ko hna. Zeitluk in dah a chiatkhat ti ah cun: A nupi ta pa cu a tlangbawi rian a pek; mi zapi nih mithmai tha deuh an pek ti a hmuh tikah a nahchuah caah pool party a tuahpi hna i ti chung ah thi lak in a hnem i a thahter hna. Cun, a tar i a thih lai ah Jerusalem pawng Judah hruaitu tampi a tlaihter hna i, ka thih ni bak ah nan thah ve hna lai, zeicahtiah ka thih tikah a mitthli tla mi um ve hna seh a ti. Cucaah, Augustus (Roman emperor) nih: “Herod fapa sinak in a vok si a tha [him] deuh a ti. Cenghngia bang in mi a hruai, cakei bang in mi a uk i, uico bang in a thi. Jesuh zong nih, “cenghngia” tiah a auh mi pa a si (Luke 13:32).
A awlok a chong ngai ngai (v. 3a): Herod nih Jesuh Khrih a chuahnak thawng a theih tikah awlokchong in a um. Kan Lai Baibal i “a awlok a chong ngai ngai” a ti mi hi a biafang sullam ahcun “a thin a phang,” a siloah, “a thin a hung” i a “ther in a ther” tinak zong a si. Mifim hna nih, “Judah siangpahrang a si ding mi cu khuazei ah dah a chuah” an ti mi cu Herod caah thawng chia taktak a si. Cucaah, Herod a thin a phang, a thin a hung i Jesuh thahnak ding khua a khaang colh. Zei ruang ah? Judah ram ah amah leng in siangpahrang dang um a duh lo. Cun, Jesuh cu a siangpahrang sinak le a bawi thutdan cuhtu, a nawlngeihnak hrawktu ah a ruah. Cucaah lung lawm tein don loin thah tu a timh.
Jerusalem khua mi zong awlokchong in an um (v. 3b): Hika i Jerusalem khua mi a ti mi hi Herod inn chung i amah minung deuh si dawh an si. Herod inn chung ah siarem ngai in rian a tuan mi, Judah mi hruaitu (elites) cheukhat (biaknak hruaitu telh in) an si. Annih cu an nawlngeihnak (power), anmah pumpak pawkhimnak sungh an siang lo. Phun dang cun, Herod cianghar a dong mi hna nih Messiah—khamhtu an herh lo; Messiah a rat cu an caah sullam ngei lo a si. An zalonnak le siaremnak a dawnkhantu men a si.
Herod bantuk lungput, a damlo mi le ziaza a tha lo mi lungput—mi nahchuah hmang, mi ziarngei, mah zawn lawng ruahnak a ngei i pumpak thatnak lawng a kawl mi nih Jesuh ton an i tim lo. Voi tampi cu kanmah lila zong hi Herod lungput kan ngeih caan a um tawn i, cu nih cun Messiah dong kho lo le hmu kho loin kan zumhnak mit a kan cawtter tawn ve. Filipi 2:3 nih fiang tein a kan cawnpiak: “Pakhat le pakhat i entainak le mah pumpak thangthat kawlnak kha nan lakah umter hlah u. Toidornak lungthin tu kha ngei cio ulaw midang nak in ka tha deuh zeitik hmanhah vaa ruat hlat u. Cun, midang duhning kha hmuh thiam i zuam ulaw nanmah duhnak lawng kha ruat hlah u” a ti.
Tlangbawi le Phungthiam nih Messiah an Hnon
Tlangbawi le Phungthiam cu zeibantuk minung dah an si? Tlangbawi (priest) cu Sadducees—temple nawlngeitu, Sanhedrin phu an si. Biaknak thawinak le thlacam tiphul tuanvo ngeitu an si. Thih hnu nunnak an zum lo. Mi rum le thil ti kho an si i Rom uknak a cohlang mi phu an si. Phungthiam (scribes) cu Pharisees—cathiang kong a hlathlaitu, a kenghlawmtu, a sullam hrilhfiahtu le nuncan ziaza kong cawnpiaktu phu an si. Thih hnu nunnak a zum mi an si.
Zumhnak aa dang veve mi le anmah le anmah zong aa rem theng lo mi hruaitu phu hnih an si. An phu hnih in Herod an huat i, amah cu Judah miphun siangpahrang ah an cohlang lo. Nain, Jesuh doh le leirawi ah cun lung khat tein khua a khang lengmang mi phu an si (Mathai 16:1ff). An biaknak le phung kha biapi tuk i an chiahnak ah an pupa chan in anrak awrh mi, Messiah cu an mithmai ka ah a chuak nain an hmu lo. An biaknak phung nih an thlarau mit a cawtter hna. Judah biaknak phung a zul ngai mi, mirum pa kha Jesuh nih Luke 18:18-23: “Pakhat te na bau…na ngeih mi kha va zuar law ka zul” a ti mi bantuk an si.
Judea ram Bethlehem khua ah Messiah a chuak lai (v. 5): Herod nih Messiah cu khuazei ah dah a chuah lai tiah tlangbawi le phungthiam a hal hna tikah, fawi tein an leh mi cu, Mikah 5:2 nih arak chim chung mi bia: “Bethlehem, nangmah chung in hruaitu pakhat, ka mi Israel mi hna tuukhal a si ding mi cu a chuak lai” ti a si.
Bethlehem cu a naite nain tlangbawi le phungthiam pawl hna caah a hlat ngai ngai. Annih cu Herod inn chung i nuam ngai le siarem ngai in nun kha an i ziak. Cucaah Jerusalem in khan 6 lawng a hlatnak Bethlehem khua i Messiah va hmuh le va zoh ve ding kha a herh ah an ruat lo. Hla phuahtu nih, “kal duh ahcun a nai, duhlo ahcun a hlat” a ti mi bantuk an si. Ray Pritchard nih cun, tlangbawi/phungthiam hna nih Bible chung ah Messiah an kawlnak ah amah taktak va zoh/hmuh caan an ngei lo a ti. A vun peh rih mi cu: Pathian Bia an hngalhnak nih khuaruahnak lei mi thathu ah a canter hna. An biaknak nih thlarau mitcaw le a ngong mi ah a ser hna; An sining le rumra nih an nunphung zeirel loin a umter hna; Biakinn chung i raithawinak tuah le an biaknak phunglam kong lawng an ruahnak ah Jesuh cu an caah sullam a ngei lo. Kannih zong cu bantuk cu kan si ve sual lo ding kan i ralrin a herh ngai ngai.
Nichuahlei Mifim nih Messiah an Kawl i an Biak
Nichuahlei mifim hna cu an min bang in, mifim, cathiam an si; sii lei thiamnak, tuanbia le biaknak kong siseh, nika le thlapa kong a hlathlai i cu bantuk kong a hngal ngai mi an si. Persia ram ah siangpahrang inn chung tlangbawi le ruahnak petu tiang a tuan tawn mi an si.
Tlangbawi le phungthiam hna nih Jesuh cu khuazei ah dah a chuah lai ti mi kong fiang tein an chim khawh nain, an cohlang duh lo. Jesuh kha lung lawm tein don le biak ding zong an i tim lo. Mifim hna nih Jesuh kong tampi an hngal lo nain, an hngalh mi tlawmpal te nih an thinlung ah fakpi in rian a tuan i lam hlatpi in a arfi zulh in Messiah an kawl. Jesuh kong tampi hngalh i a cawnpiaknak zulh duh tung lo nak in, tlawmte hngalh mi kha ni fa nun ah i nunpi a biapi.
Mifim hna nih Bethlehem khua ah a chuak mi Jesuh cu Judah mi hna—tlangbawi le phungthiam hna nih an pupa chan in kum tampi anrak awrh mi Messiah a si ti an hngalh. Cucaah, an ngeihchiah, inn le lo vialte kaltak in Jesuh an kawl; Laksawng an i ken i an biak. Jesuh nih a zultu a auh hna tikah, “Nan zeizongte kaltak in nan ka zulh i, nanmah le nan vailam put in nan ka zulh a herh” tiah a ti hna.
Jesuh cu Bethlehem ah a chuak lai ti kha Herod, tlangbawi/phungthiam/mifim nih an hngalh cio ko. Nain, an don ning cu aa dang ngai ngai. Herod nih cun thah a timh; Pharisees nih an hnon; Mifim hna nih an laksawng he an biak. Bethlehem ah a chuak mi, Messiah cu nihin kan sin zong ah a chuak ve. Mi cheu nih an nun lam dawnkhantu le hnahnawhtu ah an ruah caah an ralchanh; Mi cheu nih an nun siaremnak a hnorsuangtu ah an ruah caah an hnon; Mi cheu nih an nun lam hruaitu ding ah an kawl i an biak. Ray Pritchard nih biahalnak a tuah mi hi ka bia ka vun donghter lai: Mi dang nih zeitindah Jesuh an don ti mi nak in, nangmah pumpak nih zeitindah na don ti mi hi a biapi deuh mi biahalnak a si. Herod lei tang maw na si, tlangbawi lei tang dah? Asiloah mifim lei tang dah na si? Jesuh ralchanh in maw na nun? Na busy tuk ca ah Jesuh ton caan ngei loin na um maw? Kan khamhtu, Messiah cu na kawl in na bia lai maw? Zeitindah Messiah na don lai? Zeitindah Christmas na hman lai?
Bawipa nih thluachuah in pe cio ko hna seh!